Arangkada of Leo Lastimosa for February 1, 2008

            KINAIYANG SUGBUANON

 

            Kahibawo ka ba unsay Kulilising Hari?  Kahibawo ka ba unsay binayloay sa dagkong mga tawo atol sa pagpamaye sa lalaki sa iyang pangasaw-unon?  Kadungog ka na tingali sa harana.  Apan kahibawo ka ba unsaon ni paghimo?  Unsaon pagpadayon sa babaye kon ganahan siya sa haranista?  O unsaon niya pagbalibad?

            Pipila lang ni sa mga pangutana nga tubagon di lang sa mga pung.  Kon dili sa matahom nga pasundayag nga mopalili nato sa bulawanong yugto sa kagahapon sa mga Sugbuanon.  Nga nameligrong hingpit nang makalimtan.  Kon way magpakabana paglab-as, ug kon way magtagad pagpukaw nato, sa lunsay nga kinaiyang Sugbuanon.

            Salamat ni Dr. Jose "Sir Dodong" Gullas.

-o0o-

            Una kong nakasinati sa Kulilising Hari dihang nakapuyo ko sa Pasil kapid-an na ka katuigan ang nilabay.  Nadapit ang akong pagtagad sa haya sa among silingan kay ang mga nanambong nagpasahay og puti nga panyo ug nagpulipuli paglitok og mga garay nga sangay.  Salamat sa akong kasinatian sa "Kasayurang Kinuykoyan," mga komentaryong sangay-sangay sa DYLA, DYRF ug karon DYAB, nakalahutay ko dihang gipugos nila pagpaapil.

            Kon ikay tugpahan sa panyo, angay kang mogaray.  Nga kinahanglang mosumpay sa garay sa gigikanan sa panyo.  Ang motipas, o masayop, o mokatawa sa sayop, silotan ka pinaagi sa pagpaluhod.  O paglitok og pag-ampo.  Wa ko kaseguro mao ba ni tukmang paagi.

Mangahas ko pagpasalig ninyo nga ang "Kulilisi" nga giandam ni Sir Dodong gipasikad og pagtuon ug mas matinud-anon.

-o0o-

            Ang "Kinaiyang Sugbuanon" maoy ikaduhang hugna sa pagyukbo ni Sir Dodong sa adunahang kasaysayan sa Sugbo.  Sama sa "Halad:  Sugbuanong Kanta" sa niaging tuig, pasidunggan karong tuiga ang laing bantogang Sugbuanong mga kompositor ug mga mag-aawit.  May talagsaong bonus:  Ipasundayag ang hapit na makalimti natong harana, balak, pamaye ug kulilisi.

            Nakahimong mas makahuloganon sa kalihokan ang pagsalmot sa mga tinun-an sa University of the Visayas (UV).  Masaksihan ang mabulukong taytayan nga mosumpay sa kabilin sa atong katiguwangan ug sa kabataan nga gihikawan sa kahigayonan pagtagamtam sa katahom sa ilang kagahapon.

-o0o-

            Ang "Kinaiyang Sugbuanon" masaksihan karong Marso 15, adlawng Sabado, sa Cebu International Convention Center (CICC).  Mangu sa mga pasidunggan mao ang mga kaliwat sa duha ka higanteng Sugbuanon, silang Minggoy Lopez ug Maning Velez.

            Matod ni Sir Dodong ang iyang panlimbasog pagpasidungog sa bantogang mga mag-aawit ug paglab-as sa nataligam-ang gawi sa mga Sugbuanon nanukad sa:

·        Gugma nga gitisok sa iyang mga ginikanan paglingi ug pagpasalamat sa iyang gigikanan; ug

·        Kabalaka nga kon mangiyugpos lang siya ug way himuon matabonan ang atong kasaysayan sa sibaw nga kiat sa kabag-ohan.

Kay kon magmalampuson ang makauuwawng maniobra sa mga Tagalog paglubong sa atong dila, mailo ang umaabot nga kaliwatan sa kasayuran sa adunahan natong kabilin.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 31, 2008

            MABALI SA PAGDALI

 

            Nilanog sa tibuok Sugbo ang paginhawa og luag sa katawhan human nahukman sa Citom board nga ibasura ang odd-even scheme isip usa sa mga paagi pag-iban sa mga sakyanan nga matanggong sa pagsugod sa pagtukod sa flyover sa Banilad sa Dakbayan sa Sugbo.  Dako ning sagpa sa mga tigpasiugda nga ang sulbad mas gikahadlokan kay sa suliran.  Ang taphaw ug dinali-dali nga odd-even klarong giisip sa mga Sugbuanon nga mas dakong hulga kay sa gitakdang pagtak-op sa inner lanes sa Gov. Cuenco Ave. karong semanaha.

            Salamat na lang nga, human nangugat nga nakaplagan na nilang labing epektibong paagi pag-iban sa mga sakyanan nga mabara sa proyekto ug nga malampuson ang duha ka adlaw nilang dry run, nadutlan na sa mithi sa pagpaubos sa mga sakop sa Citom board pag-angkon nga papel ray gipasikaran sa ilang plano ug nga nasayop sila sa pagpamugos ini.

-o0o-

            Ang malipayong paghangop sa mga Sugbuanon sa sugyot ni Cebu City Vice Mayor Michael Rama nga langayon ang pagsugod pagtukod sa flyover baleg tulo ka buwan ngadto na sa bakasyon sa klase sa Marso mas sipa nga tamparos ngadto sa mga tigpasiugda sa proyekto.  Inay hangpon ang gisaad nga sulbad sa kahuot sa trapiko sa kinasang-an sa Gov. Cuenco sa Dakbayan sa Sugbo ug A.S. Fortuna sa Dakbayan sa Mandaue, gilantaw sa mga magbubuhis ang kontrobersiyal nga flyover nga morang sentensiya batok sa krimen nga wa nila mahimo.

            Sakto si Rama.  Ang pagpamugos pagsugod sa proyekto karong Biyernes bisan klarong wa pa maandam ang alternatibong kadalanan maoy paglawog sa mga Sugbuanon ngadto sa tino nga kaalaotan.  Sayon ra untang pagpangiyugpos.  Salamat na lang nga gipili ni Rama ang pagbarug alang sa kinabag-an nga gihikawan sa ilang tingog pagtuki sa kapuslanan sa proyekto.

-o0o-

            Ang pag-uswag sa pagtukod sa flyover, gawas nga makahatag sa DPWH og dugang lugway pagtuman sa dugay na nilang saad nga paghawan ug pag-aspalto sa gitumbok nga mga lutsanan, makahatag sab sa Citom og igong panahon pagtuon sa mas tukma ug mas makiangayong mga paagi pagpugong sa pagkatanggong sa mga sakyanan.

            Kay hangtod sa akong pagsuwat ini wa pa magkauyon ang mga sakop sa Citom unsaon pagduma ang trapiko sa Banilad:  Si Cebu City Councilor Jack Jakosalem niingon nga idili ang left turns sa Gov. Cuenco ug A.S. Fortuna aron makalahus-lahos ang mga sakyanan sa Banilad ug Talamban; apan si Citom Executive Officer Arnel Tancinco niingon nga ipabilin ang naandang dagan sa mga sakyanan, gawas nga kuhaan lang og traffic lights ang kinasang-an.

-o0o-

            Ang pag-apura sa mga tigpasiugda pagtukod sa flyover makapabanhaw ug makapasibaw sa mga pagduda sa panginahanglan sa proyekto.

            Gikinahanglan ba gyong proyekto karon dayon?  O ang kuwarta maoy nagkinahanglag dinaliang proyektong kagastohan?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 30, 2008

            GUBOT PA'S LUKOT

 

            Ang tarung nga tagduma sa trapiko, sa di pa mopasiugda og bisan unsang kausaban tungod sa nag-ung-ong nga dakong trabaho sa kadalanan, mohimo una sa mosunod nga batakang mga pangandam:

·        Susihon pila ka sakyanan ang maapektahan sa tukuron nga proyekto;

·        Hawanan ug andamon ang alternatibong mga agianan alang sa matanggong nga mga sakyanan;

·        Pangitaan og mga sulbad nga makapahapsay inay makapasamot sa kagubot sa pagbiyahe sa mga pasahero ug mga motorista;

·        Pagkonsulta sa hingtungdang mga hut-ong sa katilingban aron kahatagan sila sa kahigayonan pagluwat og mga sugyot pinasikad sa ilang inadlawng kasinatian sa kadalanan; ug

·        Pagpahibawo sa katawhan sa maumol nga mga sulbad sa di pa ipatuman aron kahatagan silag igong panahon pagpangandam.

-o0o-

            Ang Citom gidudahan nahinumdom pa ba nga ang labing mahinungdanon nilang gimbuhaton mao ang pagpahapsay sa trapiko, di ang pagpangolekta og multa, di pagpangilkil, di pagsipsip sa mga politiko, di pagdason sa mga proyekto nga kuwestiyonable ang kapuslanan ug, labaw sa tanan, di pagduwa-duwa sa katawhan pinaagi sa paglusad og mga eksperimento nga way igong sukaranan.

            Ang kontrobersiyal nga flyover sa Banilad sa niaging tuig pa untang tukuron.  Aron di mahasol ang mga Sugbuanon ug ilang mga dumuduong, nauyonan nga sugdan sa liwas na sa Sinulog.  Sa ato pa, dunay igong higayon ang DPWH ug Citom sa pagpangandam.  Apan nganong nangiyugpos ra man sila sa nangaging mga buwan?

            Salamat sa ilang pagpabaya, ang katawhan karoy nasiging-siging.  Sa way pagkonsulta, pagpahibawo ug pagpasabot sa katawhan, gibabagan ang ilang mga sakyanan ug gipamugos ang sulbad nga gikahadlokang mas grabe pa kay sa problema.

-o0o-

            Mas makiangayon ang baruganan ni Cebu City Councilor Sylvan Jakosalem.  Nisugyot siya nga sugdan ang flyover nga di usbon ang sistema sa trapiko gawas sa pag-andam sa tanang lutsanan.  Nipasabot siya nga ang labing maayong mahimo sa Citom mao ang pagtabang sa mga motorista aron nga di sila matanggong sa bisan asang agianan nga ilang pilion.

            Apan nakatag-an mo.  Si Jakosalem, bisan maoy presiding officer puli ni Cebu City Mayor Tomas Osmena, wa tuohi sa iyang kaubanan sa Citom board.

-o0o-

            Ang mga plano sa Citom, ang odd-even scheme ug ang rerouting sa PUJs nga wa maapil sa eksperimento kay wa pa maandam ang traffic signs, pulos naumol pinasikad sa papel.  Wa ipatugkad sa yuta.  Maong nagpatuyang si Arnel Tancinco sa Citom pagpangugat nga ipatuman ni gikan sa alas-6 sa buntag hangtod alas-10 sa gabii gikan sa Lunes hangtod sa Dominggo.  Bahala na kon nakalimtan niya pag-ihap pila ka sakyanan ang mangagi sa unsang oras sa unsang adlaw.

            Kon mao ning kalidad sa liderato sa Citom, may sukaranan ang pagduda nga sila ang nakapabara inay makapasutoy sa trapiko.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 29, 2008

            CITOM OA

 

            Mora silang iring itom nga nasaag sa ngitngit nga lawak.  Ug kita mga ilaga nga natanggong uban nila.  Wa silay kasayuran unsaon nila paggawas.  Ang mga ilaga labaw nang way ideya unsay ilang gihimo.  Apan samtang wa silay alamag, ang mga iring abunda og kahawod.  Kay sila may nagkupot sa gahom, ang mga ilaga maoy ilang giduwa-duwaan.

Mao ni ang nahitabo sa eksperimento sa Citom sa odd-even traffic scheme sa kadalanan nga maigo sa pagtukod sa flyover, nga gitakdang sugdan na sunod buwan.  Gitak-opan nilang kabahin sa kadalanan sa Banilad ug Talamban ug gidid-an ang pipila ka mga sakyanan.  Bisan wa pa maandam ang alternatibong mga ruta ug way panahon ang mga tagduma pagpaniid sa eksperimento kay duna silay laing mga tigom nga gitambongan.

-o0o-

            Maong way nakugang dihang nagkaguliyang ang unang adlaw sa dry run.  Kuwang ang traffic enforcers.  Nga pulos wa kahibawo sa ilang gihimo.  Wa katabang sa ilang kawsa ang mga motorista nga wa mapasabot sa eksperimento.  Ang sistema sa trapiko nga naabtan og pila ka tuig una nahingpit pagpatuman sa ubang dagkong mga dakbayan, gipakaingon sa kadagkoan sa Citom nga mapahamtang nila sa usa lang ka pamilok.

            May sukaranan ang mga pasidaan nga way kapuslanan ang kalihokan.  Ang takna nga ilang gipili (alas 2-3 sa hapon) di makarepresentar sa mga higayon sa buntag ug hapon nga gikahadlokang magpunsisok ug mabara ang mga sakyanan kon tak-opan nang inner lanes.  Kon ang tuyo sa eksperimento mao rang pagtudlo sa taga Citom unsay ilang himuon sa pagsugod na sa konstruksiyon, di nila angayng iduhig ang mga Sugbuanon kon karon pa sila magsugod pagkat-on sa ilang mga gimbuhaton.

-o0o-

            Bisan nahibaw-an na sa kadaghanan nga kinopya ang odd-even scheme gikan sa MMDA, ang Citom nangugat pa gyod nga lahi ang ila kay di ipasikad sa adlaw kon dili sa petsa.  Kini bisan giangkon nang Arnel Tancinco sa Citom nga makabentahang mga sakyanan nga may license plates nga odd numbers kay makagawas og duha ka sunud-sunod nga adlaw sa mga buwan nga 31 ka adlaw.

            Hapit ko mahagbong sa lingkoranan sa katin-awan ni Tancinco:   Kinahanglang ipasikad sa petsa kay ang odd-even hangtod sa Dominggo!  Ambot diing hangina mahagdaw ni Tancinco nga maghuot gihapong Banilad ug Talamban bisan sa weekend.

-o0o-

            Kon Citom maoy patuyangan, inaton nilang odd-even ug rerouting gikan sa alas-6 sa buntag, nga makapaso pang iring ug iro tungod sa kahalhag sa kadalanan, hangtod sa alas-10 sa gabii, kanus-a mga hubog ray hasolan sa pila na lang ka sakyanan nga managan.  Mga binuang nga ingon ini ang kasagarang mamugna kon ang mga plano umulon lang sa papel inay ipatugkad sa yuta.

            Pasagdan bang mangawras ang mga iring itom?  Padayon bang magduko lang ang mga ilagang pawot?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 28, 2008

       HAGIT SA KONGRESO

 

       Sa pagbalik sa mga sakop sa Kongreso sa ilang mga gimbuhaton karong semanaha, human sa taas nilang bakasyon sa pasko, Rizal Day, bag-ong tuig, tulo ka mago, Sinulog, Hubo ug Dinagyang, duha ang mahimo sa nagpakabana nga mga hut-ong sa katilingban:

·        Una, ang pagpanghinaot nga motuman nang mga senador ug mga kongresista sa ilang labing mahinungdanong katungdanan nga mao ang pagpanday og mga balaod nga mopatigbabaw sa labing dakong kaayuhan alang sa labing daghan ug ang pagbantay ug pagbadlong sa mga pangabuso sa ubang mga sanga sa kagamhanan, labi na sa Malakanyang ug gaway nga mga buhatan; ug

·        Ikaduha, ang pagdawat sa kamatuoran nga di matuman ang ilang panghinaot kon di sila mangunay pagpahinumdom, pagsusi ug pagpaningil og mapuslanong bugti sa dagkong suholan ug mga benepisyo nga gisabod alang sa mga sakop sa duha ka bay balaoranan.

-o0o-

        Sa kadaghan na sa mga balaod nga nahimo sa nangaging mga katuigan, di mabasol ang pipila nga nagtuo nga ang gikinahanglan karon dili ang dugang mga balaod kon dili ang pagpatuman sa napanday nang mga balaod.  Apan di sab malilong ang pait nga kamatuoran nga usa sa nag-unang mga hinungdan sa kapakyas pagpatuman sa mga balaod mao ang mga buslot sa maong mga balaod.

        Maong kon magmatinud-anon ang Kongreso sa iyang tahas, angay niyang tapakan ang mga buslot sa mga balaod.  Aron nga di na kabugal-bugalan ang sistema sa hustisya sa nasud nga susama sa bay sa lawa-lawa----mopilit ang langaw apan ang kabaw molusot.  Kay di na katagoan ang nangalisbong eskandalo sa atong panahon:  Ang labing gamhanan ug labing adunahan di gyod madutlan sa atong mga balaod.

        Ang pait nga kamatuoran mao nga ang kasagaran kon di man tanan sa mga magbabalaod nidaog sa niaging piniliay tungod sa pagpaluyo sa labing gamhanan ug labing adunahan nga mga pundok.  Kansang mga interes kanunayng mosukwahi sa kaayuhan sa nasud ug sa katawhan.

-o0o-

        Apan samtang nagpitik pang atong kasingkasing may sukaranan lang gihapon ang paglaom alang sa matinud-anon ug makiangayong kausaban:

·        Nga unta makapanday silag mga balaod nga mohatag og way laing kapilian sa mga tigpatuman ug mga kriminal gawas sa pagtahud ug pagpatigbabaw sa mga lagda;

·        Nga unta buksan ang ilang panghunahuna nga ang naandang mga sulbad wa makapapas sa nagkalapad nga kakabos ug katimawa ug busa panahon nang tikaron ang lab-as nga mga sugyot alang sa mas makiangayong pagbahin-bahin sa nasudnong katigayonan; ug

·        Nga unta ang mga senador ug mga kongresista mohunong na paglantaw unsay ilang partido ug hinakog nga mga interes nga girepresentahan ug mosugod na pagtan-aw unsay makaayo alang sa tinuod nilang agawon---ang kinabag-an sa katawhan nga dugay na nilang gilaktawan, gibudhian, gitikasan, gitupsan, gipakauwawan, gipahimuslan ug gipanamastamasan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 27, 2008

       GOZOS SA 1959

 

       Ang "Hubo" ni Sr. Sto. Nino, ang paghukas sa sapot, pagkaligo ug pag-ilis niya og bag-ong sinina, maoy pormal nga nitak-op sa kapin sa duha ka semana nga Piyesta Senyor.  Usa ka adlaw sa wa pang "Hubo," nakadawat kog gasa gikan ni Bino Guerrero, kansang gugma sa kasaysayan katupngan lang sa iyang pagtampo pagpalambo sa turismo:  Ang karaang titik sa Gozos, ang awit alang ni Sr. Sto. Nino, nga maoy labing makatandog nga bahin sa mga santos nga misa sa iyang kapiyestahan.

        Kining talagsaong tipik sa kagahapon nakuha ni Bino pinaagi sa bag-ong teknolohiya.  Inay scanner, digital camera maoy gigamit paghulagway sa mga pahina sa karaang basahon nga iyang gi-email nako isip JPEG file.

-o0o-

        Ang "Taming sa Calag" nga hinusay ni Padre Valerio Rodrigo, Agustino, gihulagway nga "Pongpong Sa Mga Bulac Nga Mangalimion Aron Mangalipay Ang Mga Calag."  Gimantala niadtong 1959 sa Catholic Trade School sa Oroquieta, Manila.  Ang Gozos nahimutang sa mga pahina 430, 431 ug 432 (Kon gusto nimong itandi, ang bagong Gozos mahimong ma-download sa http://drop.io/dyab1512):

Bato balani sa gugma sa daan tao palangga

Canamo malooy ca unta nga canimo nangilaba.

Ang sa Sugbung pagcadonggo sa mga Cachilang tao,

dinhi hinpalgan icao, sa usa canilang sondalo,

cania icao napaquita, guican lamang sa imong gugma.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Ang balay nga hinpalgan sa imo nga catahuman

nahimo nga catilingban sa mga taong daghanan,

ang ngatanan naningala cay guionhan mo man sila.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Guisingba icao ug guiludhan ni Legaspi nga ponoan.

cay icao niya ang hingquit-an sa iyang paghidalagan,

sa madagaang nga gugma nagamatuod nga Dios nga matuod.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Cadtong mga taong daghan ang gugma nila guiasdang

sa pagbuhat ug simbahan sa canimo nga hipalgan

nga guipanaghalad nila canimo Dios sa gugma.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Ang imong mga catahuman sa mga calag calipayan

sa among saquit ingon ug tambal ug sa among cahangul manggad

sa ngatanan quinahanglan icao ang among dalangpan.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Icao lamang ang ampoon sa mga daang Sugbuanon

nga canimo nanagbaton con naay quinahanglanon,

busa guinganlan ca nila alampoon bahala.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Cun olan ang pangayoon ug imong pagadugayon,

dadan-on ca sa baybayon ug sa dagat pasalomon

ug dayon nila macuha ang olan nga guitinguha.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Icao gayod ang tuburan ning lonlon catingalahan,

busa icao guitoohan niining mga capopod-an,

pagton-an mo ang sacop nila sa matarung nga gugma,

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Icao ang among guisaligan sa among mga quinahanglan,

cay Diosnon kang mananabang, ipaquita ang imong gugma o langitnon balahala.

 

Canamo malooy ca unta, etc.

 

Bato-balani sa gugma sa dalan tao palangga.

 

Canamo malooy ca unta, etc.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 26, 2008

KUMPISAL NI GWEN

 

Karong nikumpisal na si Gobernador Gwen Garcia nga wa diay kontrata ang P261 milyones nga trabaho sa WT Construction sa Cebu International Convention Center (CICC), mas makasabot nang Sugbuanon nga mga magbubuhis nganong hugtanong nagdumili si Garcia paghatag og kuwentada ug pagtugyan sa mga dokumento sa kontrobersiyal nga proyekto.

Hinaot nga makasabot na sab si Garcia nganong mas daghan nang nag-awhag ug busa mas sibaw nang pangayo sa nalangay na pag-ayong katin-awan giunsa paggasto ang siningtan ug hinagoan nilang buhis.

Ug hinaot magkasinabtanay na sila nga katungod sa katawhan ang pagpakisayod ug obligasyon sa mga opisyal sa kagamhanan ang paghukas sa ilang mga transaksiyon.

             -o0o-

Kon way kontrata ang duha ka higanteng transaksiyon nga balor og P261 milyones, unsa may garantiya nga may mga kontrata ang mas gagmayng mga transaksiyon sa CICC?  Kon wa pa masakpi ni Crisologo Saavedra, itug-an kaha sa Kapitolyo ang dakong kalapasan nga ilang nahimo?

Dakong panlingla ang pangangkon nga ilang gisunod ang tanang lagda sa pagtukod sa CICC maong di nila bayran ang WT.  Ang tinuod mao nga di mahitabo nga mohimo og dugang trabaho ang WT kon wa pa nila apuraha.

Ang pagpatrabaho sa kontraktor nga way kontrata klarong pagpanglaktod ug dakong kalapasan sa mga lagda sa subasta.  Ang pagsilot sa kontraktor nga igo lang nituman sa ilang sugo usa ka makauuwaw nga pag-abuso ug pagpahimus sa gahom.

               -o0o-

May sukaranan ang kabalaka nga mabara ang trapiko kon magsugod nang pagtukod sa flyover sa Banilad sa Dakbayan sa Sugbo.  Maong makiangayon lang nga mangandam ang hingtungdang mga ahensiya sa kagamhanan pagluwas sa mga pasahero, mga motorista ug mga magpapatigayon gikan sa nag-ung-ong nga katalagman.

Apan di ni angayng himuon nga sukaranan sa pag-umol og mga sulbad nga mas grabe pa kay sa suliran, nga mopasamot hinuon paglisud-lisod inay mopaluag sa kahimtang sa publiko.

               -o0o-

Ang gisugyot nga odd-even scheme ug pagdili sa pribadong mga sakyanan sa Banilad giisip sa pipila ka hut-ong sa katilingban nga mas makadaot kay sa gikahadlokang kalangay sa dagan sa mga sakyanan.  Inay hawanan ug palambuon ang alternatibong kadalanan, hikawan na hinuon ang katawhan paggamit sa ilang pribadong mga sakyanan sa gitakdang mga adlaw.

Di kay kana ra.  Aron paghingpit gyod sa silot sa katawhan, bunalan na silang daan sa di pa moabot ang aktuwal nga kalisdanan.  Sa Pebrero 1 pa sugdan ang flyover, apan mas sayuhon ang kalbaryo.   Eksperimentohan nang mga Sugbuanon tagsa ka
oras matag adlaw sugod karong Lunes.

Wa tay kalainan sa mga ilaga nga giduwa-duwaan kay lung-agunon.  Aron di na motiyabaw ug mokisi-kisi pag-ayo inig tuslob na sa pinabukal nga tubig, gidangdang nang daan sa nagdilaab nga kayo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 25, 2008

          WAY KONTRATAHAY

 

          Dihang nasipong ni Willy Te sa WT Construction Inc. (WTCI) ang labing dagkong mga transaksiyon sa Cebu International Convention Center (CICC), daghang nasina niya.  Gipasanginlan siya nga nagpahimus sa iyang kasuod sa kadagkoan sa Kapitolyo.  Gisaway nga maoy naka-gordo, morang nakadaog og lotto, sa pagsipong sa labing dakong bahin sa proyekto.

          Apan kapin sa usa ka tuig human natukod ang CICC, si Te nipahibawo sa tibuok kalibotan nga di siya ingon ana kasuwerte.  Nagpalaban siya sa hukmanan nga hapit na malumos sa dakong utang tungod sa pagkuot sa iyang bolsa aron lang matiwas ang CICC sa gitakdang panahon.  Kay hangtod karon, 13 na ka buwan human nahingpit ang iyang trabaho ug human sa tulo ka sunud-sunod nga paningil, gibalibaran ni Gobernador Gwen Garcia ang iyang gipangayo nga P261 milyones nga dugang bayad.

-o0o-

          Si Gobernador Garcia wa mohimakak nga ilang gisugo ang WTCI paghimo sa P175,951,478.69 nga site development, structural ug architectural works; ug ingon man sa electrical ug plumbing works nga nikabat og P85,266,407.  Apan ang iyang mga abogado niinsistir nga di mahimong bayran ang WTCI kay way kontrata ang ilang dugang trabaho.

          Bahala na kon igo lang nisunod ang WTCI sa ilang pag-apura.  Bahala na kon wa untay tubig ni suga ang CICC hangtod karon kon nangita pa og kontrata ang WTCI sa wa pa magsugod sa ilang dinali-dali nga trabaho.  Bahala na nga tungod sa 24 oras matag adlaw ug pito ka adlaw matag semana nga trabaho sa WTCI bisan way kontrata nakapanghambog pag-ayo si Garcia nga nahuman gyong CICC sa gitakdang panahon atubangan sa lapad nga mga pagduda.

          Karong binayranay na, ang WTCI nahimo nang hugaw pas dirty sa panan-aw sa Kapitolyo.  Morag di na nila kaila si Te kay pulos gibasura ang tulo niya ka demand letters sa 2007.

-o0o-

          Daghang nagduda nga ang expose ni Cris Saavedra sa P261M nga billing ni Te, pila ka adlaw human sa pangangkon ni Garcia nga P581M ray gasto sa CICC, giisnab sa Kapitolyo ang pangingil sa WTCI.  Kay kon ilang bayran ang kontraktor, makapanghambog si Saavedra nga tinuod ang iyang kasayuran nga ang aktuwal nga gasto sa CICC moabot og P1 bilyon.

          Gawas pa, kapasanginlan si Garcia nga namakak sa iyang pagpahiyos pag-ayo sa banabana sa gasto, nga iyang gipamugos nga mao na ang tinuod nga accounting.

-o0o-

          Hagbay rang napamatud-an nga di tinuod nga world-class ang CICC.  Ang nangliki nga mga bungbong, natipak nga mga kisame ug tiles ug nangaguba nang mga gripo ug mga pultahan sa mga pansayan mas katuohan kay sa sukwahi nga pangangkon ni Garcia.

          Tungod sa kiha sa WTCI, nameligro sang mabasura ang laing pangangkon ni Garcia nga ang CICC maoy usa sa labing barato sa tibuok kalibotan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 24, 2008

          TRIPULANTE NI MAGELLAN

 

          Ang labing gisaligang tinubdan sa kasayuran sa pagdunggo ni Ferdinand Magellan dinhi sa Sugbo niadtong 1521 mao ang sinuwat ni Antonio Pigafetta.  Nga lumad sa Venice nga nikuyog ni Magellan tungod sa kamakasaysayanon sa pagsuway paglibot sa kalibotan.  Ang mga pagduda sa sinuwat ni Pigafetta way kapaingnan kay siya ray giisip nga mata ug dunggan sa talagsaong panghitabo sa atong nataran.

          Apan si Maglilindog Thads Bentulan sa BusinessWorld nakakaplag og laing sinuwat mahitungod sa biyahe ni Magellan.  Ang usa sa iyang tripulanteng taga Genoa nimantala sa iyang sinuwat sa iyang pag-adto sa Portugal uban ni Dom Amriqui de Menezez niadtong 1524, o tulo ka tuig human sa kamatayon ni Magellan sa Mactan.

-o0o-

          Niasoy ang nangangkon nga kauban nilang Magellan ug Pigafetta nga human sa pagpabunyag ni Humabon ug sa mga Sugbuanon gimandoan ni Magellan ang kasilinganang mga hari pag-ila ug pagpaubos sa gahom ni Humabon.  Way kukaluoy niyang gipasunog ang kabalayan sa mga isla sa mga hari nga nisupak.

          12 ka adlaw human sa pagpanunog, nagpada si Magellan og delegasyon paingon sa silingang isla sa Mactan (nga giila niyang "Matam") aron pagpangayo og tulo ka kanding, tulo ka baboy, tulo ka sakong bugas ug tulo ka takos sa ubang mga pagkaon alang sa ilang mga barko.  Apan nisumbalik ang taga Mactan (wa niya nganli si Lapulapu) nga tagduha ray ilang mahatag sa matag butang nga gipangayo ni Magellan.  Kay wa man magkasabot, si Magellan ang nangu pagsung sa isla uban sa tulo ka barko ug 60 ka mga sundawo.

-o0o-

          Dihang napatay si Magellan uban sa unom niya ka mga sakop, ang nahibiling mga sundawo nipili og bag-o nilang duha ka kapitan.  Ilang nasabotan nga mobalik sila sa Sugbo (nga ilang ginganlan og "Cabo") aron pagkuha og mga tripulante nga makagiya nila paingon sa Borneo.

          Sa pagdunggo pagbalik sa mga Katsila niadtong Mayo 1, 1521, gihangop sila sa mga Sugbuanon, nga sa hilom nagtigom diay og mga armas.  Dihang wa kabantay ang mga langyaw, giatake sila sa bag-ong mga Kristohanon nga gipangulohan ni Humabon, gipatay ang duha ka bag-ong kapitan ug 26 ka mga sakop.  Ang ubang mga Katsila napugos pagkagiw.

-o0o-

          Ang 108 nga nahibilin, kasagaran nila samaran ug nangasakit, nipili og bag-ong mga kapitan, silang John Lopez ug Gonzalo Vaz Despinosa.  Napugos sila pagsunog sa usa sa tulo ka nahibiling mga barko.  Nagdali silang naglawig sa kadagatan nga layo kaayo gikan sa yuta.

          Sa orihinal nga 290 ka tripulante, 18 na lay nahibalik sa Espanya, sakay sa usa na lang ka barko, ang "Victoria."  Apan ang kredito sa paglibot sa kalibotan giangkon ni Juan Sebastian del Cano.  Nahibaw-an na lang ang tinuod nga papel ni Magellan dihang gimantala ni Pigafetta ang iyang sinuwat.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 22, 2008

              KAUSABAN SA SINULOG

 

         Kon ang pagbuhat sama pa lang kasayon sa pagsulti, segun pa sa usa ka makinaadmanon, ang tanang payag mga kastilyo na unta ron.  Bisan pa ning maong pasidaan, among gidasig ang mga tigpaminaw sa DYAB Abante Bisaya pagsugyot unsaon paghimong mas hapsay, mas dako ug mas makahuloganon ang sunod nga Piyesta Senyor ug Sinulog Grand Parade.

Nahibawo hinuon sila nga di ang tanan nilang sugyot ang mapatuman.  Nga mag-agad ang bisan unsang kausaban sa katakos sa mga tigpasiugda.  Ang ila lang panghinaot mao nga ang kalamposan sa higanteng mga kalihokan di makapatak-op sa panghunahuna sa kaparian sa Basilica del Sto. Nino ug sa mga sakop sa Sinulog Foundation Inc. sa panginahanglan pagpangita sa mas maayong mga paagi pagduma sa kasaulogan.

-o0o-

Unahon natong ilang mga sugyot sa Sinulog:

·        Aron di na maghuot ang katawhan, angayng patas-an ang ruta, butangan og pay-per-view sa pinahimutang nga sayaw ug ritwal sa contingents sud sa Cebu City Sports Center ang mga sinehan, hotels ug shopping malls sa dakbayan ug butangan og tungtonganan ang lapad nga mga bahin sa ruta aron mabantang sa katawhan ang street dancing;

·        Cork ang isawog sa stage aron di makapaso kon init ug di dangog kon uwan;

·        Dasigon ang sister cities sa Dakbayan sa Sugbo sa ubang kanasuran pagpada og contingents o sa bantogan nilang choreographers aron maapil sa board of judges; ug

·        Tugotan ang media pagpaduol sa ilang cameras sa grand stage aron mabantang ang nawong, tiil ug costume sa mga mananayaw inay nga mora lang silang mga hulmigas nga nag-field demonstration sa lapad nga bantawan.

-o0o-

Isunod dayon natong ilang mga sugyot alang sa Piyesta Senyor:

·        Butangan og atop ang Pilgrim Center sa Basilica aron di mabasa ang mga deboto kon mag-uwan ug di mangapaig kon mag-init;

·        Pun-an og usa o duha ka andana ang Pilgrim Center kutob sa madaog sa pinaladman niyang pundasyon; ug

·        Himuon ang ubang dagkong simbahan sa Artsidyosesis sa Sugbo nga mga "satellite Basilica" aron di na maghuot sa usa lang ka dapit ang mga deboto.

-o0o-

Pagkakaron, wa nay makalabaw sa kadako ug kahapsay sa Piyesta Senyor sa Sugbo.  Salamat sa panagtambayayong sa mga tagduma sa relihiyuso ug kulturanhong mga bahin sa kasaulogan.

Dihay katuigan nga gipaagi ang parada sa kadalanan duol sa Basilica ug nakabalda sa mga misa ug ang kaparian bukas nga nitunglo sa panguwarta sa Sinulog.  Karon hinuon nagkasinabtanay na sila.  Dihay higayon nga nagpada ang Basilica og contingent alang sa Sinulog-based category.  Ug hangtod karon ang kadagkoan sa Sinulog Foundation aktibo nang nitabang sa mga prosesyon ni Sr. Sto. Nino.

Apan di sila angayng mohunong ug matagbaw na lang sa pagsaulog ug pagpa-uraray sa ilang kalamposan.  Sa di pa sila maapsan sa panahon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 21, 2008

PANGALIYA NI SENYOR

 

Dayong human sa fluvial procession niadtong Sabado sa buntag, nagtutaligsik na.  Nga nagpadayon sa paghatod sa imahen ni Sr. Sto. Nino gikan sa pantalan paingon sa Pilgrim Center sa Basilica.  Nahimong hingpit nga uwan, ug maoy gibasol nganong mas
gamay kay sa nangaging katuigan ang mga nikuyog, sa solemneng prosesyon libot sa dagkong kadalanan sa downtown sa Dakbayan sa Sugbo pagka hapon.

Ang uwan padayong nibuhagay atol sa Mananita Mass sa alas-4 sa kadlawon sa Piyesta Senyor.  Nituang lang dayong sugod sa Pontifical Mass ni Arsobispo Ricardo Kardinal Vidal nga nakapa-awas sa simbahan.

Apan nipahibawo ang Pagasa nga dunay low pressure area sa Tacloban City, Leyte sa silangang Kabisay-an.  Ug nipasidaan nga mahimong mobubo ni og dugang uwan.

-o0o-

Maong nakugang nga nahinangop ang dancing contingents dihang hayag kaayong adlaw nga nisugat sa ilang pagpahimutang ug pagladlad sa ilang kahimanan sa gitagana nilang mga luna sa 5.2 kilometros nga ruta sa Sinulog Grand Parade.

Sa pagdeklarar ni Cebu City Mayor Tomas Osmena nga bukas nang Sinulog 2008 sud sa Cebu City Sports Center, nagpamahit nang kainit sa gibanabanang minilyon ka mga mananayaw ug mga tumatan-away sa gawas gikan sa adlaw nga morag masuk-anong nanimawos human hikawi sa kahigayonan nga makabuylo pagsidlak sa bisperas sa kapiyestahan.

Human sa paniudto, nilandong ang palibot.  Sa akong pagsuwat ini, usa ka takna sa di pa ang gitakdang pagtapos sa parada, nagkisdom nang langit.  Apan wa nay makalalis nga usa ni sa labing init nga Sinulog, sa panahon ug sa gidaghanon, sa niaging 28 ka tuig.

-o0o-

May makahuloganong mga pangutana nga gisugyot si Padre Socrates Saldua ngadto sa among Area Manager sa ABS-CBN Central Visayas, Tata Cinco-Sy, nga among ipangutana sa mga Sugbuanon ug mga turista:

·        Unsa may ilang gibalkbalikan dinhi:  Ang mardi gras?  Ang Sto. Nino?  O ang mga Sugbuanon?; ug

·        Unsa may atong gitanyag saatong mga dumuduong ug unsa may kahulogan sa atong pagtimaan saPiyesta Senyor?

-o0o-

Salamat sa tambag ni Padre Saldua sa iyang pagduma sa misa alang sa among coverage team sa Sinulog, nausab ang dagway sa coverage sa DYAB Abante Bisaya karong tuiga:

·        Inay magsentro sa mga kakulian, sama sa kaguliyang ug kalangay sa fluvial ug solemn processions ug grand parade, gihatagan namo og mas dakong luna ang paghulagway sa nagkalainlaing matang ug dagway sa debosyon ni
Sr. Sto. Nino; ug

·        Inay gilokan sa among pangutana unsay ilang mga pangaliya ni Sr. Sto. Nino karong tuiga, ang mga deboto bukas nga nipabuhagay sa ilang mga pag-ampo alang sa maayong panglawas, kaayuhan sa mga masakiton, pagpagaan sa mga kagul-anan, pag-uli sa nagkasunging mga kabubut-on, paghunong sa pangurakot sa kagamhanan ug, nakatag-an mo, kalibotanong kalinaw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 23, 2008

          KUWENTADA SA SINULOG

 

          Ang mga tigpasiugda sa labing unang Sinulog Grand Parade sa Dakbayan sa Sugbo, nga napahigayon 28 ka tuig nang nilabay, nagpaabot nga mahuman ang Piyesta Senyor karong tuiga una luwati ang pormal nilang awhag:  Mahimo bang mohatag og detalyadong kuwentada ang Sinulog Foundation Inc. (SFI) sa tanang kuwarta nga ilang nahipos ug nagasto sa nangaging mga Sinulog?

          Si kanhi customs collector David Odilao Jr., ang giilang amahan sa Sinulog, maoy pangu karon sa Association of Former Regional Executives of National Agencies (Afrena).  Ang iyang mga sakop maoy nitabang niya niadto pagda sa sayaw sa Sinulog ngadto sa kadalanan gawas sa Basilica del Sto. Nino.  Ang ilang pundok karon nagduda sa gipaingnan sa dakong kuwarta sa Sinulog.

-o0o-

          Nipasabot si Odilao sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya nga duna labing menos duha ka reklamo ang pundok nga naglakip sa retiradong mga opisyal sa Arena sa Central Visayas:

·        Wa sila matagbaw sa kuwentada nga gipagawas sa SFI matag tuig kay way detalye ang mga gastohan ug nakadawat silag kasayuran nga labihang dagkoa na sa suholan ug mga benepisyo sa mga opisyal sa SFI; ug

·        Gisaway nila ang SFI nga, inay maningkamot pagbarug sa ilang kaugalingong mga tiil ug motigom og ilang kaugalingong pundo alang sa tanan nilang gastohan sa tinuig nga kalihokan, padayong nagsalig sa dakong subsidy gikan sa kagamhanan sa Dakbayan sa Sugbo, kansang nihit kaayong pundo magamit unta alang sa mas mahinungdanon ug mas dinaliang mga panginahanglan sa mga Sugbuanon.

-o0o-

          Sa iyang bahin, si Cebu City Vice Mayor Michael Rama, ang chairman sa SFI, nitataw nga wa silay gitagoan nga mga transaksiyon sa Sinulog.  Gihimakak niya nga naghinobra nang ilang mga suholan ug mga benepisyo.

          Gipasabot sab niya nga makiangayon lang nga padayong motampo ang Dakbayan sa Sugbo sa SFI kay ang lokal nga ekonomiya maoy labing mabulahan sa pagdagsa dinhi sa minilyon ka mga deboto ug mga dumuduong.  Gibanabana ni Rama nga mahimong moabot hangtod sa P100 bilyon ang kuwartang mabubo dinhi sa Sugbo atol sa tibuok nga kapiyestahan.

-o0o-

          Si Odilao nipadayag og kasubo sa hingpit nang pagnegosyo sa Sinulog.  Matod niya niburot na pag-ayong gasto sa Sinulog gikan sa gibanabana niyang P25,000 rang gasto pagsugod nila niadtong 1980.  Gisaway sab niyang pagpalayo na sa parada gikan sa kadalanan palibot sa Basilica nga mao untay labing tukma nga mga dapit sa pagbalaan ni Sr. Sto. Nino.

          Apan si Rama nipasabot nga kon ilansang ang Sinulog sa P25,000 nga budget di makab-ot ang iyang kalibotanong kabantog karon.  Matod niya napamatud-an sab nila nga mahimong dunganon pagpalambo ang relihiyuso ug kulturanhong kalihokan sa Piyesta Senyor.  Ug nga di maibanan ang pagbalaan ni Sr. Sto. Nino bisan sa paglambo sa mga patigayon sa Sinulog.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 20, 2008

    NAGHUOT ANG SUGBO

 

    Duna nay pipila ka mga Sugbuanon nga nangigi.  Nabatyagan nila nga sa nangaging mga adlaw, sa pagsulbong sa pangandam alang sa Piyesta Senyor, di na ila ang Sugbo.  Ug abunda ang mga sukaranan nga malain sila:

• Mas daghan ang nagbaha nga mga manimbahay sa Basilica del Sto. Nino maong di na sila makasayun-sayon pagsud-gawas sa mga santos nga misa;
Mas nagdasok ang shopping malls ug mga kan-anan ug busa mas dugay silang naalagaran;
• Mas taas ang pila sa mga pasahero sa nagkalainlaing terminals maong mas dugay silang nakasakay; ug

• Mas daghan ang nabarang kadalanan, mas taas ang natanggong mga sakyanan ug mas dugay silang makaabot sa ilang mga destinasyon.
          

        -o0o-
  

    Kasagaran hinuon sa mga Sugbuanon di kutob lang sa pagbagulbol.  Sama sa atong pagbuntog sa nangaging mas dagko ug mas seryusong mga pagsuway, naghimo tag kausaban aron nga di hingpit nga maanod sa dakong bul-og sa atong mga dumuduong.

    Mas sayo na tang manggikan, gawas nga mangita sa tanang posibleng laktoranan ug sa labing tago nga mga atanganan sa mga sakyanan, ginamit ang kasuhito sa atong kaugalingong nataran, nga maoy atong labing dakong bentaha batok sa atong mga bisita.

    Gawas nga nga di ta mauwahi sa atong mga lakaw, di sab ta mahitabo nga magutman.  Kay mas daghan ta og natultolan nga mga kan-anan.  Nga gawas nga mas lamian ug mas barato, mas paspas pa gyong moserbisyo.
              

        -o0o-

    Alang nako mas dakong problema kay sa kalit nga paghuot sa atong dakbayan ang kamingaw sa atong Piyesta Senyor.  Kalaay kaha kon maglahus-lahos lang ang mga sakyanan ug hawan kaayong atong kadalanan.  Kay nagkahulogan ni nga kita-kita na lay nag-piyesta.


    Ang pagdagsang sa atong mga bisita nagpasabot nga mas daghan ang nakakita og kahulogan sa pag-debosyon ni Sr. Sto. Nino ug kalingawan sa pagsayaw ug pagsuliyaw sa Sinulog.  Natagbaw sab gyod tingali sila sa atong pag-abi-abi nila maong nahigam sa pagbalik-balik.
              

        -o0o-
  

    Apan ang mga dumuduong wa soloha sa mga Sugbuanon.  Wa ta igdungog nga hakog ug bulay-og nga mohikaw sa mga bunga sa kalamboan gikan sa atong mga
silingan.  Ang lokal ug langyawng mga turista nga moduaw sa Sugbo sayon ra kaayong mobalising sa Bohol, o Negros, o Leyte.  Nga salamat sa fast crafts duha ka takna ra ang gilay-on gikan sa atong mga pantalan.
      

    Gawas pa, ang Sugbo di mahimong mobarug nga siya rang usa.  Dakong bahin sa iyang pagkaon nagikan sa iyang silingang mga lalawigan.  Nga mao say tigkonsumo sa iyang mga serbisyo ug mga produkto.

    Salamat sa kadako sa merkado sa Sugbo, ang bugas ug kahayopan sa Kabisay-an gitumod dinhi.  Apan di pa sab ta ingon ana kadako nga makabuhi sa atong higanteng shoping malls nga way tampo gikan sa atong mga silingan.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com