Arangkada of Leo Lastimosa for May 31, 2011

Higante sa Sugbo

Si anhing Justice Regalado "Dodong" Maambong sa Court of Appeals (CA) ang usa sa nakasulbad sa dako nakong suliran pagsugod og trabaho sa radyo:  Ang labihan nako ka manggiuwawon.  Di kaayo lisod ang inadlawng mga sibya.  Kay mikropono ra may atubangon ug technician ray nagtan-aw.
Apan unsaon man nako pagpanghipos og mga balita?  Nga di kinahanglan nga moatubang sa mga tinubdan sa kasayuran, nga kasagaran gamhanang mga politiko ug inilang mga negosyante?  O nga di kinahanglang mosal-ot og pangutana sa naghuot nga press conferences?  Usa si Maambong sa mga nisabot sa akong limitasyon:  Niuyon siyang magpa-interview sa telepono.

-o0o-

27 ka tuig ang nilabay, ang among suhol gibase sa gidaghanon sa among balita:  P10 matag report nga masibya.  Human sa pila lang ka buwan, ako nay kinadaghanan og balita.  Nalabwan dayon nako sa padaghanay og reports ang mga nag-una nako kay di na ko kinahanglang mogawas sa sibyaanan, moadto sa City Hall, Kapitolyo ug ubang mga buhatan sa gobyerno.  Sige lang kong panawag nilang Maambong ug ubang mga tinubdan pamasin nga magpa-interview sila sa telepono.
Nilang tanan, si Maambong ang labing maabi-abihon.  Kanunay siyang may panahon pakigsulti ug pagpasabot sa mga kontrobersiya bisan ngadto sa labing linghod nga reporters sama nako.  Maong makahimo ko og hangtod upat ka balita kada adlaw gikan sa Lunes hangtod sa Sabado.

-o0o-

Ang talagsaong kaalam ni Maambong sa balaod napamatud-an sa nagkalainlain niyang mga gimbuhaton isip magtutudlo sa abogasiya sa University of the Philippines ug Ateneo de Manila University ug sa NBI National Academy, dean sa criminology sa University of the Visayas, huwes sa Regional Trial Court Branch 22, board member, assemblyman sa Batasang Pambansa, sakop sa constitutional commission, komisyonado sa Comelec ug maghuhukom sa CA.
Bisan sa kataas na sa mga katungdanan nga iyang gihuptan, wa mausab ang iyang kamapailubon sa pagtubag sa mga pangutana, bisan pinaagi lang gihapon sa telepono.  Bisan niretiro ug nagmasakiton na, si Maambong wa lang gihapon molikay sa media, bisan atol sa iyang mga bakasyon sa Sugbo.

-o0o-

Giila si Maambong nga usa sa mga eksperto sa mga balaod sa piniliay.  Siyay nagduma sa Comelec Modernization Program.  Usa sa iyang kawsa mao ang pag-automate sa mga piniliay aron pagmenos sa kahigayonan sa tikas.  Nga hingpit nga napatuman sa lokal ug nasudnong piniliay sa Mayo sa niaging tuig.
Namatay si Maambong, 72, niadtong Biyernes human nag-ilaid sa balatian sa dugay nang panahon.  I-cremate ang iyang patayng lawas karong Miyerkules sa Quezon City Columbarium.  Dad-on ang iyang mga abo sa Sugbo.  Diin siya nakatapos sa elementarya sa Sta. Lucia, Asturias, sa segundarya ug kolehiyo sa University of San Carlos.  Nahuman niyang abogasiya sa Ateneo ug nahimong bar topnotcher sa 1961.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 30, 2011

DepEd di purdoy

Usa sa labing masilakong bituon sa gabinete ni Presidente Noynoy Aquino mao si Education Secretary Armin Luistro.  Ang mga panagana nga ang iyang kasinatian pagduma og pribadong unibersidad wa makaandam niya sa lahi kaayong kalibotan sa Departamento sa Edukasyon (DepEd), ang labing dakong buhatan sa gobyerno, nidawat sa kamakahuloganon sa kausaban nga iyang gipasiugdahan.
Labi na sa higpit nga pagdili sa pinugsanay nga pangolekta sa mga amotan sa mga eskuylahan.  Nga gidili sab sa iyang gisundang mga kalihim sa DepEd.  Apan si Luistro maoy labing kusganon nga nipatuman sa lagda nga boluntaryo ang tanan nga amotan sa mga eskuylahan.

-o0o-

Maong di maayo ang tinan-awan sa pipila ka mga opisyal sa Parents Teachers Community Association (PTCA) kang Luistro.  Nabalaka sila nga motidlom pag-ayo ang ilang matigom nga pundo pagtabang pagpalambo sa mga eskuylahan.  Kay kon dunay kapilian, mahimong mopili ang mga ginikanan sa di pag-amot, bisan kon may katakos unta sila sa pagbayad.
Nga mao say sentimento sa pipila ka mga magtutudlo ug mga tagduma sa mga eskuylahan.  Matod nila gikinahanglan gyod ang tabang sa mga ginikanan ug mga tinun-an pag-arang-arang sa kahimtang sa publikong mga eskuylahan.  Salamat sa lagda ni Luistro, nahadlok sila nga mas mauna pang mabayran ang tiket sa lotto kay sa amotan pagpintal sa classrooms.

-o0o-

Kon nagduda pa hangtod karon ang kadagkoan sa PTCA ug mga eskuylahan sa kamakiangayon sa lagda ni Luistro, si Dr. Carmelita Dulangon, DepEd 7 Assistant Director, nihatag sa kadagkoan sa PTCA sa San Jose National High School sa Talibon, Bohol, atol sa paglusad sa Brigada Eskwela, sa mosunod nga mas masabtang maymay:

• Bisan unsa kamahinungdanon ug kadinalian sa proyekto, dili ug dili gyod pugson ang kabos nga mga tinun-an ug mga ginikanan sa pag-amot; ug
• Bisan atol sa gradwasyon, kon di gyong kapalit ni kaabang ang tinun-an og toga, tabangan sa PTCA ug mga magtutudlo nga maka-toga siya aron nga di intawon malahi sa iyang kaubanan.

-o0o-

Kataposang semana na ron sa enrolment.  Mao ning higayona sa tuig nga moulbo na sang lalis sa mga ginikanan ug sa kadagkoan sa PTCA ug mga eskuylahan.  Nga hangtod karon, bisan sa lagda ni Luistro ug maymay ni Dulangon, magdumili gihapon pagdawat sa mga tinun-an nga wa pang kabayad sa mga amotan sa niaging tuig tingtungha.  May laing pahinumdom si Dulangon:  Mapugos lang ang mga ginikanan pagbayad sa nangawa nga libro sa ilang mga bata.
Mangalisbo na bang mga eskuylahan kon gamay ra og matigom ang PTCA?  Dili, pasalig ni Dulangon.  May Maintenance Operations and Other Expenditure (MOOE) ang matag eskuylahan alang sa mga panginahanglan sa mga tinun-an.  Ang mahinungdanon, matod niya, nga ayuhon paggasto aron moabot ang kuwarta sa mga bata.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 29, 2011

Lagot sa Heat

Second quarter na sa Game 2 sa NBA Eastern Conference finals tali sa Miami Heat ug Chicago Bulls dihang nanggikan mi sa ABS-CBN Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue City paingon sa hangar sa among SkyPatrol sa Mactan, Lapulapu City.  Ang tigbalita nga among gipaminaw sa sakyanan nitaho nga tulo ray labaw sa Heat.  Pagkataud-taod, nitaho siya nga pito ray labaw nilang Lebron James ug kaubanan.
Halftime dihang nanakay mi sa chopper.  Nakita namong live coverage sa Channel 3 samtang naglupad ibabaw sa kadagatan sa Sugbo ug Bohol ang padayong paglabaw sa Heat.  Wa pa mahuman ang third quarter sa among pagtugpa sa San Jose National High School sa Talibon, Bohol.

-o0o-

Diin way bisang usa nga interesado sa duwa.  Nasentro ang pagtagad sa mga magtutudlo, mga tinun-an ug mga ginikanan ang mabulukong paglusad sa Brigada Eskwela Plus sa Departamento sa Edukasyon sa ilang tulonghaan.  Nga mao say among tuyo sa pagduaw.
Pagkahuman na sa among coverage ko naka-text sa mga nahibilin sa among sibyaanan pagsusi kinsay nidaog.  Sa kadaghan sa akong gipangutana, babaye namong kauban ray nitubag.  Wa pa gyong kaila sa team nga nakadaog kay utro sang way bisan gamayng interes sa NBA.  Igo lang niingon nga ang nagpuwa maoy nidaog batok sa nagputi.

-o0o-

Nag-seminar ko sa Manila sa tibuok semana sa niaging semana.  Maong wa nang kahigayon pagtan-aw sa nisunod nga mga duwa sa Heat ug Bulls.  Labawng demalas mao nga kasagaran sa akong napangutan-an sa resulta kon dili fans sa Bulls, fans sa Dallas Mavericks, busa naglagot sa Heat.
Sa wa pa magsugod ang Game 5 niadtong Biyernes, may gisabot kong daan nga mo-text sa final score.  Gi-text ko niya sa running score sa matag quarter nga sigeng labaw ang Bulls.  Ni-text siyang labaw og 12 puntos ang Bulls nga tres minutos na lay nahibilin.  Dugay kaayo niyang gisundan og text nga nagdaog na.  Nakatag-an ka, fan siya sa Dallas nga nag-ampo nga moabot og Game 7 ang series sa Bulls ug Heat.

-o0o-

May sukaranan ang mga way bilib ug naglagot sa Heat.  Nagkayamukat sila sa regular season.  Sibawng mga pagsaway sa pagdungan nilang Lebron ug Chris Bosh pagbiya sa ilang mga prangkisa aron pag-ipon ni Dwyane Wade.  Sa pikas nga bahin, buotan ug mapaubsanon si Derrick Rose ug team ni Michael Jordan ang iyang gipabalik sa East finals human sa walo ka seasons.
Mahimong magpabiling kontrabida ang Heat batok sa Mavericks.  Kansang mga pangu, silang Dirk Nowitzki ug Jason Kidd, pulos giisip nga angayan apan padayong nahikawan sa korona sa NBA.  Apan ang talagsaong duwa sa tulo ka superstars ug bench sa Heat inanayng nakapapas sa mga pagduda sa ilang kaandam sa kampeyonato.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 28, 2011

Abat sa negosyo

Mahimo bang mohunong nang mga negosyante sa Sugbo ug Central Visayas paggamit sa karaan na kaayo nilang panghadlok nga mapugos sila pagpanera sa ilang mga kompaniya ug pagpanaktak sa ilang mga trabahante kon usbawan ang suholan?  Wa silay kalainan sa way buot nga mga ginikanan nga hangtod karon manghadlok lang gihapon og ungo sa di na kaayo linghod nilang mga bata.
Ang mga bata karon di na mahadlok, hinunoa malingaw na hinuon, sa mga ungu-ungo.  Ang mga mamumuo labaw pa nga di na masud sa bolsa sa mga negosyante.  Di na malingla sa propaganda sa mga negosyante nga hinakog ang pagpangayo sa mga anak sa singot sa makiangayon nilang bahin sa produksiyon.

-o0o-

Sa di pa mahinayak ang Cebu Chamber of Commerce and Industry (CCCI) paghimo na sang abat-abat sa pagpanera sa pipila ka mga kompaniya sa Sugbo ug sa rehiyon sa niaging mga buwan, mas maayong tubagon nila ang mosunod nga mga pangutana:

• Unsa may labot sa usbaw sa suholan sa pagpanera sa mga kompaniya nga direktang naigo sa kalibotanong krisis sa panalapi?;
• Nganong ang gagmay mang suholan sa mga mamumuo sa Sugbo ug Central Visayas ang initan sa pagkahugno sa mga ekonomiya sa Estados Unidos ug Uropa ug pagkawagtang sa mga merkado sa mga produkto sa nanerang mga kompaniya?; ug
• Nganong ang mga mamumuo may tulisukon sa kapakyas sa management pagpangita og alternatibong mga merkado o paghimo og bag-ong mga produkto?

-o0o-

Ambot nganong wa gihapoy mga sakop sa Regional Tripartite Wages and Productivity Board (RTWPB 7) nga nibaraw sa padayong pangangkon sa ilang kauban nga si Department of Trade and Industry (DTI 7) Director Asteria Caberte nga nalansang ang presyo sa mga palaliton sa Sugbo ug sa rehiyon bisan sa sunudsunod nga usbaw sa presyo sa lana.  Bisan ako nang nabisto dinhi nga ang National Price Coordinating Council (NPCC), nga gipangulohan sa amo ni Caberte nga si Trade Secretary Gregory Domingo, niangkon ug nangayo na gani og pasaylo nga wa silay mahimo pagpugong sa pagdoble sa presyo sa mantika, 9% nga uminto sa corned beef ug padayong pagsaka sa presyo sa harina.
Tingali kay giusab nag diyutay ni Caberte ang iyang linya.  Niangkon na siya karon nga nisaka og gamay ang presyo sa pipila ka mga produkto.

-o0o-

Labing dakong problema sa RTWPB ang paugat sa pipila ka sakop pagsalikway sa tinuorayng hulagway sa ekonomiya ug pagpatigbabaw sa ilang personal nga baruganan, nga na-influencia sa kasuod sa ilang mga buhatan ngadto sa mga negosyante.
Kon wa pa hingpit maluya ang labor sector representatives sa RTWPB, angay nilang hagiton ang DTI ug NEDA pagsukwahi sa pangangkon sa mas kasaligan nga Bangko Sentral ng Pilipinas nga makahimo ang ekonomiya paghatag og hangtod P25 nga usbaw sa suholan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 27, 2011

Kabilin ni Rama

Mapapadayon bang Cebu City Micahel Rama ang Ciudad, ang kontrobersiyal nga proyekto sa Kapitolyo nga gipahunong tungod sa kahuot sa trapiko sa Banilad-Talamban area, nga way pagtugot gikan sa Cebu City Council?  Managsama ang linya nilang Mayor Rama ug Gobernador Gwen Garcia, klarong sangpotanan sa daghan nilang tigom:  Wa kinahanglana ang bendisyon sa mga konsehal aron mapabarug ang gilaraw nga shopping mall sa pribadong kompaniya nga kasosyo sa Kapitolyo.
Kay kon mananghid sila sa konseho, nahibawo silang Rama ug Garcia nga padayong maungot ang Ciudad.  Nanghinaot sila nga mas hawan ang agianan sa proyekto kon si Apas Barangay Captain Ramil Ayuman ug ang department heads ray ilang pananghiran.

-o0o-

Apan di tugotan sa konseho, kansang kinabag-ang mayoriya nagpaluyo ni Kongresista Tomas Osmena, nga hagbay rang nideklarar og gubat sa bag-ong alyansa nilang Rama ug Garcia, ang Ciudad.  Bugtong mahimo nilang Rama ug Garcia mao ang paghagit sa legalidad sa resolusyon sa konseho nga nagdili sa Ciudad atubangan sa korte.
Nga di mahusay dayon.  Mahimong maapsan sa pagkapupos sa termino ni Rama.  Kansang kahigayonan nga mapili pag-usab sa 2013 klarong ilampornas ni Osmena o ni bisan kinsang padaganon niya.  Salamat sa pakigdug ni Rama ni Garcia nga way pupanaganang niapiki sa taga dakbayan--gikan sa pagpalayas sa mga molupyo sa 93-1 ngadto sa pagpanera sa kadalanan sa dakbayan nga way klarong sukaranan.

-o0o-

Nidaog si Rama sakay sa makinarya sa BO-PK.  Kansang mga baruganan sunudsunod niyang gisalikway:  Ang awhag nga hunungon una ang demolisyon sa Mahiga hangtod nga kahatagan ang mga molupyo og relocation site o financial assistance; ug ang pag-insistir nga ablihan nang Ciudad kay nahusay nang 93-1 kay nipasalig na si Garcia nga di na palayason ang mga molupyo sa 93-1.
Nagtukod na si Rama og iyang kaugalingong makinarya pangandam sa pakig-atbang sa BO-PK.  May "shadow governments" na siya sa tanang barangay nga wa mobilib niyang kapitan.  Ang popularidad ug kakugihang mangampanya ni Rama dakong hulga sa BO-PK.  Apan ang pagsikit ni Rama kang Garcia maoy labing bug-at niyang bagahe.

-o0o-

Isip sumusunod sa amahan sa charter sa dakbayan, si Rama nagtinguha pagmugna sab og talagsaong kabilin.  Mao ni posibleng katin-awan sa iyang determinasyon pagpatuman sa iyang mga plano bisan sa pagsupak nilang Osmena ug sa ubang mga alyado.  Hinaot magmatngon si Rama sa iyang agi:

• Ganahan ba siyang mahinumdoman nga nipagawal sa iyang political will batok sa mga kabos apan lubay sa mga dato nga nakahimo og mas grabeng kalapasan?; ug
• Di kaha moliso si Don Vicente Rama sa iyang lubnganan sa pakigkonsabo sa iyang sumusunod sa mga kaaway di lang sa partidong nagsagakay niya sa niaging 18 ka tuig kon dili, ug labaw sa tanan, sa mga Sugbuanon nga iyang gisaarang alagaran?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 25, 2011

Lipat si Rama

Kinsa may mas dako og atraso:

• Ang molupyo nga tungod sa kakabos napugos pagpuyo daplin sa sapa sa Mahiga, bisan nahibawo sa kadako sa kakuyaw nga sagubangon niya ug sa mga sakop sa iyang pamilya, apil nang linghod pa kaayong mga bata ug masakiton nang katiguwangan, matag bunok sa uwan?; o
• Ang politiko nga way kukaluoy nga nipalayas sa lima ka libo ka Sugbuanong mga pamilya, apil na ang mga nakabayad na sa tibuok nilang obligasyon, nga nagpuyo sa mga luna sa gobyerno sa way pagpaminaw sa mga katin-awan sa kinabag-an nga wa makabayad sa gikasabotan nga datadatahan pagpanag-iya sa ilang mga luna nga nahimutangan?

-o0o-

Sa di pa motuo si Cebu City Mayor Michael Rama sa iyang kaugalingong propaganda, ug sa hulhog sa mga naglibot niya--ang mga sipsip nga magsige lang og yanguyango bisan unsay iyang mahunahunaan ug ang gamhanang mga politiko nga nagtinguha paggawong niya--angay siyang pahinumdoman sa mosunod:

• Way molalis sa iyang determinasyon paghawan sa Mahiga ug ubang mga sapa sa dakbayan atubangan sa dakong hulga sa baha tungod sa pagkagusbat na sa kinaiyahan;
• Way mokuwestiyon sa kadinalian sa pagbalhin sa mga nagpuyo sa Mahiga ug ubang mga sapa ngadto sa mas luwas nga mga dapit sa di pa moabot ang sunod nga baha nga susama sa nasaksihan sa mga Sugbuanon niadtong Enero ning tuiga; ug
• Way makaako pagbabag sa tinguha ni Rama pagpapahawa sa mga pamilya nga ilegal nga nagpuyo sa Mahiga ug ubang mga sapa kon iya silang tagdon isip mga Sugbuanon nga may batakang tawhanong mga katungod ug di mga hayop ug mga sagbot nga mahimo lang ibalibag sa suok.

-o0o-

Aron di maglibog si Mayor Rama, tugoting hatagan nakog mga ngan ang mga nahisgutan sa ibabaw:  Ang politiko mao si Gobernador Gwen Garcia nga maoy nipalayas sa mga molupyo sa mga luna ubos sa provincial ordinance 93-1; samtang ang mga molupyo sa Mahiga mao silang Gemma Malinay, Roselyn Jabedo, Eduardo Cuambot, Estrella Maraba, Rea Remetio, Elbetha Caube, Angelito Miego ug Hermecijie Pabilic.
Ang dakong sayop ni Rama mao nga iyang gigakos si Garcia.  Ug iyang gisalikway ang mga molupyo.

-o0o-

Klarong nakalimot na si Rama sa nahitabo sa niaging piniliay:  Si Garcia nangampanya batok niya; samtang silang Gemma, Roselyn, Eduardo, Estrella, Rea, Elbetha, Angelito ug Hermecijie pulos nibotar niya ug sa tanang piliunon sa BO-PK nga maoy nagsabak sa iyang kandidatura.  Apan usa sa kinaham nga panultihon ni Rama mao nga nag-mayor siya di aron pagbayad og mga utang kabubut-on.
Klarong nakalimot sab si Rama sa pagsaway, pagtunglo ug pagbugalbugal ni Garcia niya dihang iyang gisalikway ang land swap deal tali sa City Hall ug Kapitolyo pagsulbad sa 93-1.

Hinaot wa pa malipat si Rama asa siya angay mopusta.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 23, 2011

          Ilad sa presyo

        Nagbagulbol nang mga konsumidor sa kataas sa presyo sa inadlaw nilang panginahanglan.  Niangkon nang mga pabrika nga wa silay laing kapilian gawas sa pagpasaka sa ilang presyo tungod sa way hunong nga pag-usbaw sa presyo sa lana ug sa sunudsunod nga uminto sa plitehan sa nagkalainlaing mga sakyanang pamasahero ug pangkargamento.

        Apan nganong padayon man nga moinsistir ang lokal nga mga opisyal sa Department of Trade and Industry (DTI) nga wa mosaka ang presyo?  Bakakon ba lang dagko ang mga tagduma sa DTI sa Sugbo ug Central Visayas?  O lain lang ang gigamit nga sukaranan sa salikwaot na kaayo nilang pangangkon?

-o0o-

        Kasaligang tinubdan sa DTI nibutyag nako nga ang suggested retail prices (SRP) sa nag-unang mga palaliton maoy gipasikaran sa ilang pangangkon nga wa mosaka ang presyo.  Bisan motubo og pila ka sentabos ang mga presyo karong semanaha kon itandi sa nangaging mga semana, technically di gihapon matawag nga usbaw sa presyo kon di sila molapas sa SRP.

        Ang SRP say sukaranan sa gisubli-subli nga pangangkon sa DTI nga barato kaayo ang presyo sa inadlawng mga panginahanglan sa Sugbo tungod sa higpit nga kumpetinsiya.  Matod sa akong tinubdan ang presyo sa tanang mga produkto nga naapil sa sinemana nilang monitoring pulos ubos sa SRP.

-o0o-

        Unsa man diay ning kanahana ang SRP?  Kinsa may nagtakda ini?  Unsa man kamakiangayon ang mga presyo nga gitakda sa SRP?  Tinuod bang way sukaranan ang pagtiyabaw sa mga konsumidor bisan di nang kaabot ang ilang suholan sa batakan nilang mga panginahanglan tungod lang kay ang tanang presyo mas ubos sa SRP?

        Sa akong pakisusi, overrated ra kaayong SRP.  Gihimo lang hinuong kahimanan sa katapolan sa DTI pagpahibawo sa mga konsumidor sa tinuoray nga hulagway sa mga tindahan ug kamerkadohan.  Ang SRP wa mopalambo sa kumpetinsiya.  Nahimo lang hinuon nga pantalya sa kapakyas sa gobyerno pagbaraw sa pinatuyangan nga pagpaburot sa ginansiya.

-o0o-

        Ang tibuok ngan sa SRP mao ang MSRP (Manufacturers Suggested Retail Prices).  Ang manufacturers, di ang DTI, maoy nagtakda sa SRP aron himuong giya sa ilang retailers.  Kay sila may naghimo, di mahitabong maghimo ang manufacturers og SRP nga makapaalkanse nila.  Ang formula sa SRP mao ang pagdugang og 50% ngadto sa 100% nga ginansiya sa gasto paghimo sa produkto.

        Sa ato pa, dakong bugalbugal ang pagsige og pasalig sa DTI nga ang mga presyo nga atong gibayran karon mas barato kay sa SRP.  Kay basta di lang pasobrahan sa 100% ang ginansiya, di mahitabong malapas sa retailers ang SRP.  Sa ato pa, ang P5 nga sardinas mahimong presyohan og P10 matag lata nga di malapas ang SRP.  Makapangangkon gihapong DTI nga way uminto sa presyo bahalag nabuktot nang mga konsumidor.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 23, 2011

Bakak sa presyo

Padayong nangugat si Regional Director Asteria Caberte sa Department of Trade and Industry (DTI) nga wa mosaka ang presyo sa mga palaliton.  Mao nga supak siya sa bisan unsang usbaw sa suholan.  Nabisto na nako dinhi nga ang sulti ni Caberte nisukwahi sa sinemanang price monitoring sa iyang kaugalingong buhatan.  Nga nagpakita nga nisaka ang presyo sa usa ka palaliton niadtong Pebrero ug sa laing palaliton niadtong Marso.

Apan di pa na mao.  Ang pamahayag ni Caberte nisukwahi sab sa kasayuran sa iyang kadagkoan.  Si DTI Secretary Gregory Domingo niangkon nga dako ang pagsaka sa presyo sa inadlawng palaliton ug nga wa silay mahimo kay kalibotanon ang hinungdan.

Hain man diay kapusta si Caberte?  Nganong gisukwahi mang iyang buhatan aron lang pagdupa sa kakonsabong hakog nga mga negosyante?

-o0o-

Niang usbaw sa mga presyo nga gituki sa National Price Coordinating Council (NPCC) sa DTI niadtong Biyernes apan gitagoan ni Caberte:

• Nadobleng presyo sa mantika (cooking oil) ngadto sa P33 gikan sa P15 sa niaging tuig, human ni-triple ang presyo sa kopras ngadto sa P61.94 matag kilo gikan sa P20.39 matag kilo sa niaging tuig (matod ni Domingo nga tungod sa pagsaka sa kalibotanong demanda, niusbaw ang export sa cooking oil apan nitidlom ang lokal nga suplay);
• Mosakang presyo sa harina ngadto sa P850 matag sako (25 ka kilo) gikan sa P820, kay ang presyo sa trigo (wheat) nadoble human nisaka ang kalibotanong demanda ug nitidlom ang suplay; ug
• Nisakang presyo sa corned beef baleg 8% tungod sa pagmahal sa lata (tin can) baleg 3% (sa di pa molalis si Caberte, ako siyang pahibaw-on nga gikan ning Philippine Association of Meat Processors Inc. Executive Director Francisco Buencamino).

-o0o-

May mga Sugbuanong nideklarar nga wa nay pagsalig ni Caberte.  Gipangulohan ni Vic Sapio, retiradong public information officer sa Dakbayan sa Sugbo, namirma sila og petisyon pag-awhag ni Presidente Noynoy Aquino pagpalagpot ni Caberte sa DTI ug sa wage board.

Tan-awon natong katakos ug kapaspas sa pamunoang Aquino paghawan sa mga sagbot nga salin sa nangalisbong pamunoan ni Gloria Arroyo.

-o0o-

Gawas ni Caberte, nidapig sab sa mga negosyante sa wage board si Assistant Regional Director Efren Carreon sa National Economic Development Authority.  Sa bahin ni Caberte, nahibaw-an na natong di gikan sa DTI ang iyang mga numero.  Diin man sang tumoya sa buhok nakuha ni Carreon ang iya?

Mas katuohan si Bangko Sentral ng Pilipinas Governor Amado Tetangco Jr. nga niingon nga ang nasudnong ekonomiya makahatag og P25 nga usbaw sa suholan.  Ang gibasehan sa BSP maong mas taas nga P404 nga minimum nga suholan sa Metro Manila, di ang mas ubos nga P285 sa Sugbo ug Central Visayas nga gustong ilansang nilang Caberte ug kaubanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 22, 2011

P125,000 nga sukli

Nibalik na sang bisyo sa higanteng shopping malls sa Sugbo sa di pagpanghatag og tukmang sukli ngadto sa mga konsumidor.  Human gibadlong sa nangaging katuigan tungod sa pagpanukli og candies, karon ang mga tindahan di na gyod hinuon manukli.  Igo lang mobalibad nga wa silay P0.25, o P0.50, o bisan P0.75.
Ang mga kustomer nga di ganahan og hasol, o ang mga nagdali, o ang mga nidawat na lang nga wa silay mahimo pagbadlong sa raket, moduko na lang nga kuwang ang ilang sukli.  Ambot nganong gawas sa mga pasidaan way nahimo ang Department of Trade and Industry (DTI) ug Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) pagbadlong sa binuang.

-o0o-

Gibanabana nga 500,000 ka Sugbuanon ug mga kustomer gikan sa kasilinganang mga lalawigan ang moduaw sa nagkalainlaing shopping malls sa Metro Cebu matag adlaw.  Bisan ibutang nato nga P0.25 ray kuwang sa matag nabiktima sa ilad sa sukli, puwerteng dakoa na sa mabolsa sa mga tindahan.  Sa tinamban nakong kuwentada, P125,000 ang ilang matikas matag adlaw.
Haskang dakoa ining binuanga.  Labawng nakapait mao nga hangtod sa akong pagsuwat ini wa pay bisan usa na lang ka tindahan dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa Pilipinas nga nasilotan sa nangalisbo nga kalapasan.

-o0o-

Ang DTI niingon nga ang tikas sa sukli nakalapas sa Consumer Act of the Philippines (R.A. 7394) labi na sa mga probisyon sa "Deceptive, Unfair and Unconscionable Sales Act or Practices."  Nga nagtakda nga pangilad ang pagdumili paghatag sa saktong sukli kay ang konsumidor gidani pagsud sa transaksiyon pinaagi sa "concealment, false representation or fraudulent manipulation."
Ang BSP nitataw sab nga ang pagpanukli og candies nakalapas sa Section 52 sa Article II sa New Central Bank Act:  Unless otherwise fixed by the Monetary Board, coins shall be legal tender in amounts not exceeding P50 for denominations of 25 centavos and above; and in amounts not exceeding P20 for denominations of 10 centavos or less."

-o0o-

Di paigo nga magpaabot lang ang DTI ug BSP sa reklamo sa mga konsumidor.  Samtang angayng dasigon ang katawhan sa pagpakabana, di mabasol ang usa ka konsumidor nga maghasol pagreklamo kay nakuwangan ang iyang sukli og P0.25.  Labi na kay wa mabantog ang DTI ug BSP sa kapaspas pag-atiman sa mga reklamo sa publiko.
Kon determinado gyong DTI ug BSP pagpatuman sa ilang mga lagda, sayon kaayong pagposte sa ilang mga kawani sa malls aron maoy mangunay pag-dokumento sa kalapasan.  Sa bahin sa malls, kon tinuod ang lusot nga kuwang silag sensiyo, nganong di man itakda ang presyo sa notebook og P10 inay P9.75 ug sa lapis og P4 inay P4.25?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 21, 2011

Tihik sa text

Kon sama nako tihik ka ug nagsige og pangita libreng mga paagi sa komunikasyon ginamit ang labing bag-ong mga teknolohiya, para ni nimo.  Kon di kang kasabot nganong may mga tawo nga sama nako nga magsige og pangita og bag-ong mga paagi sa pagdaginot, palihug basaha gihapon ni.  Bisan aron na lang mahibawo unsay mga libre nga wa nimo mapahimusli.
Di ni ilad.  Personal ni nakong kasinatian.  Makapada ka og labing menos 50 ka text messages nga libre matag adlaw ngadto sa imong mga paryente ug higala.  Di sila kinahanglang motubag aron makapada ka og laing text messages.  Kon motubag sila, madugangan pa gyod ang imong quota.

-o0o-

Bugtong nimong gikinahanglan mao ang account sa Gmail, ang web-based nga libreng email application nga gipanag-iya sa higanteng search company, ang Google.  Di kinahanglan nga duna kay mobile phone.  Ni numero sa telepono.  Naapil ang Pilipinas sa pipila pa lang ka nasud, apil nang Estados Unidos, nga makapahimus sa libreng SMS service sa Gmail.
Duha pa hinuon ka kompaniya sa telepono sa Pilipinas ang katambayayong sa Google ning bag-o nilang proyekto, ang Smart ug ang Sun, nga pulos na karon gipanag-iya sa higante nga Philippine Long Distance Telephone Co. (PLDT).  Wa pay katin-awan nganong wa maapil ang Globe.

-o0o-

Nakauna pagtanyag sa libreng text messages gikan sa email ang Yahoo! Mail, nga mas daghan og users dinhi sa Pilipinas kay sa Gmail.  Mas una pa gyod gani nga nitanyag ini ang Chikka.com.  Apan kinahanglang motubag ang imong gipadad-an og text messages sa Yahoo! ug Chikka aron makapada ka og dugang mensahe.
Kon motubag ang imong gipadad-an og text message sa Gmail SMS, P1 ray iyang bayran, mas ubos sa P2.50 sa Chikka.  Madugangan pa gyod og lima ka text messages ang imong inadlawng quota nga 50.  Sa ato pa, kon magsige og tubag ang imong ka-text (kay P1 matag text ra may ilang bayran), pamaolan ka na lang di pa mahurot ang imong libreng SMS.

-o0o-

Mapuslanon ni sa dinaliang text messages nga kinahanglang ipada sa mga higayon nga mahutdan kag load.  O kon text messages ang gisaligan sa imong negosyo.  O alang sa DYAB Abante Pa, Bisaya! nga magpada og libreng SMS news updates sa iyang mga tigpaminaw.
Pilay imong madaginot?  Labing menos P50 matag adlaw.  Sa matag Gmail account.  Sa kataposang nakong pakisusi, way limitasyon nga gipahamtang ang Google sa gidaghanon sa Gmail accounts nga imong mamugna.  Kon dunay 100 ka Gmail accounts, labing menos 5,000 ka libreng text messages ang mapada matag adlaw.
Sa di pa diay ko malimot, palihug ayaw nig ipanabi.  Kon manakod ang atong katihik, tingalig usbon sa Google ang ilang business model.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 20, 2011

                Ginoo ug burger

        Di ko kasulti nimo diin ni nako makuha, kay kabahin sa mga kundisyon nga gipatambong ko sa kalihokan mao nga di ko magsaba ni bisan kinsa, apan makapasalig ko ninyo nga labihan kakasaligan ang tinubdan nga andam nakong isugal ang labing bag-o nakong sapatos pagpanalipod sa katinuod ining talagsaong kasayuran:

        Nitidlom ang gidaghanon sa mga Katoliko nga manimba matag Dominggo sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud.  Di tungod sa kaapiki sa baruganan sa Simbahang Katoliko sa debate sa Reproductive Health (RH) bill.  Ni sa mga eskandalo sa kaparian nga nanghilabot sa inosenteng kababayen-an ug kabataan sa ilang mga parokya.

        Kon dili tungod sa grabeng kalisod sa katawhan.

-o0o-

        Nahibawo ko nga, sama nako, maglisod ka pagtuo ning bag-ong nakuha nakong kasayuran.  Kay nagdako ta nga gipatuo sa atong katiguwangan nga samtang magkalisod ang kahimtang sa katawhan mosamot sila pagpaduol sa Ginoo.  Mao bitaw nga bisan ang kaparian sa Basilica del Sto. Niño nga mosulti nimo nga modagsang pag-ayo ang mga deboto sa mga Piyesta Senyor nga nagsunod sa katuigan nga puno sa dagkong katalagman ug kagul-anan.

        Way lalis nga mas lisod ang kahimtang sa katawhan karon.  Ang mga sakop na lang sa Regional Wage Board sa Central Visayas ang nituo sa propaganda nga wa pa ta magkalisudlisod pag-ayo aron usbawan ang minimum nga suholan.  Busa kon tuohan ang atong katiguwangan, mas daghan untang manimba.

-o0o-

        Segun sa pagtuon nga akong nalilian, yano kaayo ang hinungdan nganong mas gamay na lang ang manimba karon, labi na sa mga adlawng Dominggo, kon itandi sa nangaging katuigan:  Nahurot nang kita sa mga pamilya sa inadlaw nilang mga panginahanglan mao nga di nang kaabot ang mga ginikanan sa presyo sa fast food chains.

        Unsa may labot sa taas nga presyo sa fast food chains sa pagtidlom sa gidaghanon sa manimba?  Kasagaran sa ilang mga anak makigpangaon gyod sa fast food chains human sa misa; mao nga aron kalikayan ang di maabot nga gasto di na lang sila manimba.

-o0o-

        Kon maglisod ka pagtuo, posibleng wa na kay mga anak nga gagmay.  O nahimutang sa mga parokya nga labing layoa gikan sa fast food chains.  O labihan gyod nimong tihika nga ang imong mga anak hagbay rang nisurender nga ila kang makilkilan.

        Apan batan-ong sakop sa media nga akong na-istoryahan sa kasayuran, ubos sa kundisyon nga di niya isaba diin gikan, nidason dayon.  Kay niadtong gamay pa diay siyang bata, moligid siya sa simbahan kon di siya dad-on sa iyang mga ginikanan sa fast food human sa misa.

        Busa, ngadtong Arsobispo Jose Palma ug ubang kaparian, ang labing epektibong paagi pagdani pagbalik sa mga parokyano mao ang pagtabang paghaw-as nila gikan sa kalisod.  Aron makapalit na sila og burger ug fries.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 19, 2011

Krimen sa bugas

Alang ni OIC Regional Director Raul Chiong sa National Food Authority (NFA) sa Central Visayas, katungod sa pribadong mga negosyante sa Sugbo ug ubang bahin sa Pilipinas ang pagtakda sa presyo sa bugas humay nga ilang na-import gikan sa Vietnam ug ubang kanasuran nga libre sa bisan unsang buhis sa gobyerno.  Matod ni Chiong wa kapatuyang ang mga negosyante sa pagpaburot sa ilang ginansiya tungod sa gawasnong merkado sa bugas.
Sa di pa mangahas si Chiong pagsukwahi sa resulta sa audit nga gi-komiyon sa ilang kaugalingong ulohang buhatan, angay siyang pahinumdoman nga di gawasnon ang merkado nga kaduol sa luwag ang basehan sa pagpahamtang o paglibre sa buhis.

-o0o-

Sikit gyod tingali nilang kanhi presidente Gloria Arroyo ug kanhi Agriculture secretary Art Yap, nga karon pulos na kongresista, ang walo ka negosyante sa Sugbo ug napu ka grupo sa Pangasinan kay angay tinuod nga kasinahan ang makalilisang nilang mga benepisyo:

• Wa sila pabayra og bisan usa ka dako nga buhis sa higante nilang importasyon sa bugas;
• Igo lang silang gipabayad og P25 nga service fee matag sako ngadto sa NFA;
• Nga niuli sa sab sa ilang bayad tungod ra sab sa ilang pangangkon nga niabot ang imported nga bugas sa gitakdang panahon; ug
• Bisan sa kaubos ra sa ilang gasto, gawasnon sila nga mobungat og presyo nga sama kamahal sa commercial rice, nga wa kadawat og bisan unsang tax subsidy ug ubang benepisyo.

-o0o-

Ang lehitimo nga mga negosyante og bugas way reklamo sa importasyon sa NFA sa bugas humay nga way buhis.  Kay ang NFA wa man paabota nga magpaginansiya sa ilang pagpamaligya sa imported nga bugas sa kamerkadohan.  Gawas nga gitahasan sab ang NFA sa pagtanyag og mas baratong bugas alang sa labing kabos nga maoy kinabag-an sa mga konsumidor.
Apan may sukaranan nga motiyabaw ang mga negosyante dihang ang mga pinalabi nilang Arroyo ug Yap nakapahimus sa samang tax subsidy sa NFA.  Kay gawas nga naalkanse ang kasagarang mga negosyante og bugas, nawad-an pa gyod og merkado ang lokal nga ani nga mas mahal kay sa imported rice kay way subsidy sa gobyerno.

-o0o-

Nabiktima sa sapaw-sapaw nga pangurakot sa bugas mao ang kabos nga mga konsumidor.  Gawas nga natikasan sa buhis ug nabiktima sa mas taas nga presyo sa bugas, ang kinabag-an sa katawhan mao pa gyoy mabuktot sa pagbayad sa P177 bilyones nga kinatibuk-ang utang sa NFA.
Gawas sa panguwarta sa importasyon sa bugas, mas dakong krimen ang pagguba sa lokal nga industriya sa bugas.  Inay gamiton ang NFA pagtabang sa mga mag-uuma pagpangita sa labing makiangayong presyo sa ilang ani, silang Arroyo ug Yap niluok nila pinaagi sa pagpalabi sa sikit nilang mga negosyante.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 18, 2011

Paburot sa bugas

May Sugbuanong mga negosyante nga gilambigit sa dakong raket sa bugas sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo.  Gibanabana nga P1 bilyon ang naalkanse sa National Food Authority (NFA) sa private sector-financed (PSF) importation sa niaging tulo ka tuig.  Ang pagtugot sa karaang liderato sa gikahadlokang lapad nga rice smuggling maoy gibasol sa pagtumpi sa binilyon ka pesos nga utang sa NFA, nga laing patong sa bug-at nga palas-unon sa nabuktot nang mga konsumidor.

Giila nga taga Sugbo ang walo sa 18 ka negosyante nga gipasanginlang nikontrolar sa higanteng importasyon sa bugas humay:  Silang Radegonda Vallejo, Chevy Bacaltos, Edisa Cabuenas, Jugy Obando, Jerome Tan, Othoniel Acquiatan, Marivic Ventura ug Glenn Ernesto Pacana.

-o0o-

Ang findings sa audit sa NFA nidason sa pagduda nga gimaniobra ang pag-apud-apod sa import quotas ngadto sa mga negosyante sa Sugbo nga giduma sa lokal nga buhatan sa NFA niadtong 2009.  Napamatud-an nga pabur-pabor gyod diay ang paghatag sa priority cards ubos sa first-come, first-served basis ngadto sa pribadong mga kompaniya ug mga negosyante.
Duha ka tuig ang nilabay, labihang hugnoa sa mga negosyante og bugas sa Sugbo nga nangadlawon og adlawng Lunes pag-adto sa rehiyonal nga buhatan sa NFA sa Banilad, Cebu City aron makaapil sa taas nga linya dihang gipahibawo sila nga nahatag na ang tanang priority cards nianang pagka Biyernes pa.

-o0o-

Nasakpan sa audit sa NFA nga gawas nga pinili nang daan ang gipanghatagan sa priority cards giapil pa gyod ang pekeng mga kompaniya ug mga kooperatiba.  Nga gawas nga wa marehistro, nibayad og manager's checks nga nagsunod ang mga numero, timaan nga pulos kontrolado sa usa lang ka dakong sindikato.
Di pa gyod na mao.  Ang service fees nga gihatag sa pribadong importers sa bugas ngadto sa NFA giuli ra gihapon isip insentibo sa sayong pag-abot sa gikomprang bugas.  Bisan kon way sistema ang NFA pagsusi kanus-a nidunggo ang imported nga bugas ug kon nakaabot ba sa gitakdang mga higayon sa dakong panginahanglan.

-o0o-

Ang pribadong mga kompaniya ug mga negosyante wa pahamtangi sa naandang buhis sa importasyon sa bugas.  Sa labing uwahing kuwentada nikabat og P20 bilyones nga buhis sa importasyon ang nawa sa nasudnong panudlanan.  Nga bugtian unta sa pagdugang sa suplay sa bugas aron nga mapabiling ubos ang presyo alang sa mga kabos nga maoy kinabag-an sa mga konsumidor.
Apan ang NFA way kasayuran pila ka tonelada sa imported nga bugas ang niabot.  Labaw nang di kabuot sa presyo sa imported nga bugas.  Mao nga ang bugas nga baratong na-import kay way buhis gipaginansiyahan pag-ayo kay gipamaligya sa mas taas nga presyo sa commercial rice.

Sa grabeng kakawatan sa niaging pamunoan, hastang raket sa rice smugglers ilang giribalan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com